Tướng Lý Thường Kiệt

Lý Thường Kiệt làm chức thái giám, theo hầu hạ Lý Thái Tông. Lý Thường Kiệt được phong tới chức Kiểm hiệu thái bảo. Khi người Mường nổi loạn vào năm 1054, ông được vua Lý Thánh Tông giao cho nhiệm vụ đi chiến đấu. Sau này ông còn theo hoàng đế đánh chiếm Chiêm Thành.

Khi vua Lý Thánh Tông mất vào năm 1072, Lý Thường Kiệt đã hỗ trợ Thái phi Ỷ Lan buông rèm nhiếp chính chống lại Thái sư Lý Đạo Thành. Sau khi Ỷ Lan lên ngôi Thái hậu thì quyền lực của Lý Thường Kiệt cũng được củng cố rất nhiều và sau đó ông đã lập rất nhiều chiến công. Lý Thường Kiệt được phong chức Thái úy, là vị thái giám đầu tiên có nhiều đóng góp cho đất nước. Nhờ những công lao to lớn đó mà ông được mang họ của vua.

Năm 1105, Lý Thường Kiệt mất.

Nguyễn Trãi từng làm quan dưới triều đại nhà Hồ, sau khi có binh biến thì ông tham gia khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo. Nguyễn Trãi được tin tưởng giao cho vai trò soạn thảo các văn thư. Ông cũng có những diệu kế độc đáo nhằm tuyên truyền cho khởi nghĩa Lam Sơn. Điển hình như việc dùng mực có trộn mỡ viết chữ lên thân cây, để kiến ăn tạo thành chữ trên lá, rồi những chiếc lá này sẽ theo dòng nước chảy đi các nơi.

Nguyễn Trãi

Sau nhiều năm phục vụ triều đình họ Lê, Nguyễn Trãi nghỉ hưu trí tại Côn Sơn vào năm 1438. Đến năm 1442, ông bị khép tội mưu sát vua Lê Thái Tông, sau đó bị tru di tam tộc. Ngay sau đó, toàn bộ những tác phẩm văn học của ông đều bị cấm và tiêu hủy. 22 năm sau, gia đình ông mới được giải oan.

Những tác phẩm để đời của Nguyễn Trãi như Bình Ngô đại cáo, Dư địa chí, Ức Trai thi tập, Quốc âm thi tập,…

Phan Châu Trinh được cha dạy đọc chữ từ nhỏ và nổi tiếng là thông minh. Ông thi đỗ phó bảng năm 1901 và làm quan đến năm 1905 thì vào Nam cùng hai người bạn là Huỳnh Thúc Kháng và Trần Qúy Cáp để tìm hiểu tình hình miền Nam. Trên đường đi, họ đã dùng tài năng văn thơ của mình để làm thức tỉnh thanh niên Việt Nam. Sau khi vào Nam, Phan Châu Trinh sang Nhật Bản để gặp Phan Bội Châu bàn về con đường cứu nước.

Phan Châu Trinh

Phan Châu Trinh đã nhìn ra được yếu điểm của Việt Nam và cho rằng chỉ có đầu tư cho giáo dục mới là con đường bền vững để giải phóng dân tộc Việt. Phan Châu Trinh cùng bạn bè của mình phát động phong trào “Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”, ủng hộ con đường bất bạo động, xóa bỏ các tập tục tiêu cực. Sau đó ông bị cầm tù tại Côn Đảo. Nhờ sự can thiệp của Hội nhân quyền, ông được ân xá nhưng bị quản thúc tại Mỹ Tho. Sau một thời gian dùng thơ văn để hoạt động cách mạng thì đến năm 1926 Phan Châu Trinh qua đời.

Phan Bội Châu

Mặc dù gia cảnh nghèo khó nhưng với sự thông minh và lòng yêu nước nồng nàn, Phan Bội Châu đã tự mình kiếm sống để có tiền học thi. Bất hạnh thay, vào khoa thi năm 1897, vì vô tình mà ông bị cấm mãi mãi không được dự thi. Mãi cho đến khi vào Huế dạy học, vua Thành Thái mới đồng ý xóa án cho ông. Năm 1900, Phan Bội Châu đỗ giải nguyên trường thi Nghệ An.

Năm 1904, Phan Bội Châu cùng với 20 đồng chí khác thành lập Duy tân Hội tại Quảng Nam. Ông cũng là người đã phát động phong trào Đông Du, đưa thanh niên Việt Nam sang Nhật học để về giải phóng dân tộc khỏi thực dân Pháp. Năm 1909, sau khi Nhật – Pháp bắt tay, phong trào này đi đến hồi kết.

Năm 1925, Phan Bội Châu bị Pháp bắt nhưng sau đó vấp phải sự chống đối của nhân dân nên đã thả ông ra. Sau đó ông đã an trí tại Bến Ngự (Huế) những năm cuối đời.

Nguyễn Đình Chiểu

Cuối năm 1848, mẹ của Nguyễn Đình Chiểu mất nên ông đã cùng em trai lặn lội trở về Gia Định từ Huế để chịu tang. Mới đến được Quảng Nam thì ông bị ốm, cộng với việc quá thương xót mẹ nên bị mù. Trong thời gian chữa bệnh, Nguyễn Đình Chiểu đã học thêm được nghề y. Năm 1851, Nguyễn Đình Chiểu mở lớp dạy học và hành nghề chữa bệnh tại Gia Định. Năm 1862, sau khi Pháp chiếm được 3 tỉnh miền Đông Nam Kỳ, Nguyễn Đình Chiểu cùng vợ con chuyển về Ba Tri để sống. Tại đây, ông đã dùng việc dạy học, làm văn thơ và bốc thuốc để phục vụ nhân dân trong cuộc kháng chiến.

Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của những tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Chạy giặc, Dương Từ – Hà Mậu, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Từ biệt cố nhân,…