Nhân vật tư tưởng (tiếng Nga : geroi – ideia) là loại nhân vật tập trung thể hiện một tư tưởng, một ý thức tồn tại trong đời sống tinh thần của xã hội.
Chẳng hạn, các nhân vật “quỷ sứ” như Man-phơ-rết, Ca-in, Lu-xi-phe của Bai-rơn ; Giăng Van-giăng, Gia-ve của V. Huy-gô ; Ra-xcôn-nhi-cốp của Đốt-xtôi-ép-xki là những nhân vật tư tưởng, Giăng Van-giăng thế hiện tư tưởng nhân đạo phụng sự con người, còn Gia-ve hoạt động theo ý niệm phụng sự pháp luật nhà nước, Ra-xcôn-nhi-cốp hành động theo tư tưởng rối loạn vô chính phủ chốg lại tình trạng con
người bị chà đạp, bỏ rơi, không lối thoát. Có thể xem Độ trong Đôi mắt của Nam Cao là nhân vật tư tưởng.
Nhân vật tư tưởng cũng có thể chứa đựng những phẩm chất tính cách, cá tính và nhân cách. Nhưng cá tính và tính cách không phải là hạt nhân tạo nên cấu trúc của nhân vật tư tưởng.
Nhân vật tư tưởng trong văn học cổ và văn học lãng mạn thường mang tính chất tượng trưng, trong văn học hiện thực lại kết hợp mật thiết với yếu tố tính cách và loại hình. Trong sáng tác, loại nhân vật này thường dễ rơi vào công thức, trở thành cái loa phát ngôn cho tư tưởng của tác giả.