Chi tiết nghệ thuật

Chi tiết nghệ thuật (tiếng Pháp : détail artistique), các tiểu tiết của tác phẩm mang sức chứa lớn về cảm xúc và tư tường. Hình tượng nghệ thuật cụ thể, gợi cảm và sống động là nhờ các chi tiết về phong cảnh, môi trường, chân dung, nội thất, về cử chỉ, phản ứng nội tâm, hành vi, lời nói. Thoạt đầu người ta chú ý tới giá trị tạo hình và phản ánh của chi tiết nghệ thuật, thường nói đến “tính chính xác của chi tiết hiện thực”. Dần dần người ta thấy bản chất sáng tạo khái quát, biểu hiện của nó, khả năng “nói” nhiều hơn bản thân nó. Tùy theo sự biểu hiện cụ thể, chi tiết nghệ thuật có khả năng thể hiện, giải thích, làm minh xác cấu tứ nghệ thuật của nhà văn, trở thành tiêu điểm, điểm hội tụ của tư tưởng tác giả trong tác phẩm. Chi tiết nghệ thuật gắn với quan niệm nghệ thuật về thế giới và con người, với truyền thống văn hóa nghệ thuật nhất định. Trong tác phẩm có chi tiết nghệ thuật chỉ đóng vai trò vật liệu xây dựng làm tiền đề để cho cốt truyện phát triển thuận lợi và hợp lí, chẳng hạn các chi tiết về kinh tế, vật giá trong tiểu thuyết Ban-dắc ; nhưng cũng có chi tiết nghệ thuật thể hiện tập trung cho cấu tứ của tác giả. Các chi tiết nghệ thuật này thường được tác giả nhấn mạnh, tô đậm, lặp lại bằng nhiều biện pháp khác nhau. Các chi tiết loại trên là chi tiết thuộc về nghệ thuật, chỉ có các chi tiết dưới mới là chi tiết có tính nghệ thuật. Chẳng hạn, ở bài Tại lầu Hoàng Hạc tiễn Mạnh Hạo Nhiên đi Quảng Lăng của Lí Bạch thì câu 1 và câu 2 chứa các chi tiết của bài thơ, nhưng chỉ câu 3 và 4 mới có các chi tiết có tính nghệ thuật: “Cô phàm viễn ảnh bích không tận. Duy kiến Trường Giang thiên tế lưu” (Bóng chiếc buồm lẻ loi xa dần và biến mất giữa khoảng trời xanh. Chỉ còn thấy sông Trường Giang chảy tận chân trời). Bóng chiếc buồm lẻ loi gợi tả người bạn, nói lên lòng thương bạn. Và hình ảnh Trường Giang thể hiện sự cô đơn của mình, xót mình. Chi tiết về chiếc bánh bao thấm máu người bị hành quyết hoặc vòng hoa trên mộ Hạ Du ở truyện Thuốc của Lỗ Tấn, chi tiết bát cháo hành trong truyện Chí Phèo, đều là chi tiết nghệ thuật. Tính chất và chức năng của chi tiết nghệ thuật phụ thuộc vào đặc điểm cụ thể của sáng tác.