Dừa là một loại cây trong họ cau, nó cũng là thành viên duy nhất trong chi Cocos và là một loại cây lớn, thân đơn trục (nhiều khi gọi là nhóm thân cau dừa) có thể cao tới 30m.
Quả dừa
Tất cả các phần của quả dừa và cây dừa đều có thể sử dụng, ngoài ra dừa còn mang lại giá trị kinh tế đáng kể khi cho quả tương đối nhiều (75 quả mỗi năm) nên ở nhiều nơi dừa được coi là “cây đem lại mọi thứ cần thiết cho cuộc sống” hay “cây có cả ngàn công dụng”.
Dưới đây là công dụng các phần khác nhau của quả dừa:
- Phần cùi (Cơm dừa)
Cùi dừa hay cơm dừa (phương ngữ miền Nam) hay nạo dừa là phần cùi thịt của quả dừa già, có màu trắng và là phần có thể ăn được của quả dừa. Trong một số món ăn chúng có thể được sử dụng dưới dạng tươi hoặc khô. Cơm dừa khô là nguyên liệu để sản xuất dầu dừa.
Cơm dừa
- Nước dừa
Nước dừa là chất lỏng, trong, chứa trong quả dừa. Chúng chứa các chất như đường, đạm, chất ôxy hóa, các vitamin và khoáng chất. Là nguồn cung cấp và tạo ra cân bằng điện giải đẳng trương tốt cũng như là nguồn thực phẩm bổ dưỡng. Nước dừa được dùng làm đồ uống phổ biến ở các nước nhiệt đới, đặc biệt là vùng Đông Nam Á, các đảo Thái Bình Dương và Caribe.
Nước dừa
Nước dừa là vô trùng khi quả dừa chưa được bổ ra, vì vậy chúng được dùng làm dung dịch truyền ven tại một số nước không có sẵn nước muối y khoa.
Ngoài ra, nước dừa còn được sử dụng làm chất tạo màu cho thức ăn thay vì nước màu được làm từ đường. Nước dừa là một thức uống thơm ngon, tự nhiên mà không chứa chất béo, ít năng lượng nên được nhiều chị em yêu thích.
- Nhựa dừa
Ở Việt Nam ít ai biết đến kỹ thuật rút nhựa dừa nước từ cuống hoa để nấu đường, ủ rượu, làm bia, lên men giấm, chưng cất cồn và một số loại sản phẩm có giá trị khác.
Để thu được nhựa dừa người ta dùng dao sạch cắt bỏ một lát mỏng 2mm trên đầu cuống để nhựa của cụm hoa dừa chảy ra liên tục.
- Gáo dừa khô
Gáo dừa khô được dùng làm bộ phận cho một số loại nhạc cụ hay đàn gáo của Việt Nam, khi chúng được đập vào nhau sẽ tạo ra hiệu ứng âm thanh tựa như tiếng vó ngựa.
Ngoài ra gáo dừa còn được dùng làm gáo múc nước và là nguyên liệu để tạo ra những sản phẩm đồ thủ công mỹ nghệ tuyệt đẹp.
- Xơ dừa
Xơ dừa được dùng làm dây thừng, chão, thảm, bàn chải và khảm thuyền. Chúng còn được sử dụng rộng rãi để làm chất độn trong phân bón cho cây trồng.
Ngoài ra xơ dừa còn có thể làm than củi, hoặc chất đốt để xua đuổi muỗi cũng như côn trùng rất hữu ích.
- Lá dừa
Lá dừa rất dẻo dai và linh hoạt nên thường được dùng để làm các loại giỏ đựng đồ, làm chổi và mái che.
Các gân giữa của các lá (chét) thường có độ cứng phù hợp nên được sử dụng làm các que xiên trong nấu ăn.
Phần bên trong của lá non được gọi là “Tim dừa”. Vì khi thu hoạch tim dừa dẫn đến cây dừa bị chết nên không được khuyến khích sử dụng. “Tim dừa” là một loại đặc sản được sử dụng trong món rau trộn hay “salad triệu phú”.
- Thân dừa
Thân của cây dừa trưởng thành có thể tạo ra đồ mỹ nghệ trang trí trong nhà hoặc sử dụng làm vật liệu xây dựng.
Ngoài ra, khi đục rỗng thân cây dừa chúng còn được sử dụng như chiếc xuồng nhỏ, trống hay thùng chứa.
Thân dừa
- Rễ dừa
Phần cuối cùng của cây dừa cũng mang lại những tác phẩm tuyệt vời và giá trị kinh tế cao. Rễ dừa khi đem đun sôi lên có thể sử dụng làm thuốc nhuộm và bàn chải đánh răng.
Đặc biệt chúng được sử dụng làm thuốc sát trùng để súc miệng và chữa bệnh lỵ.