Kiến trúc Romanesque

Kiến trúc Romanesque được hình thành ở Tây Âu, tuy nhiên sức ảnh hưởng của nó thì rộng lớn khắp châu Âu và cả châu Á. Phong cách này không có nhiều đặc sắc trong lối thiết kế nhưng vẫn có những nét riêng tạo nên công trình tiêu biểu cho đến ngày nay.

Kiến trúc Romanesque là gì?

Đây là phong cách kiến trúc dựa trên kiến trúc La Mã cổ đại; là kiến trúc của châu Âu Trung đại. Nó được thể hiện qua đặc trưng là những công trình xây dựng to lớn, đồ sộ với vòm nửa hình tròn. Phong cách này chính là sự kết hợp giữa phong cách La Mã, Byzantine và truyền thống văn hóa địa phương. 

Sự hình thành và phát triển

Vào thế kỷ 11 và thế kỷ 12, nền kiến trúc của Trung và Tây Âu được gọi là kiến trúc Romanesque hoặc có thể gọi là Roman. Lối kiến trúc này có phạm vi rất rộng, trải dài, phát triển chủ yếu ở các nước Tây và Trung Âu (Pháp, Bỉ, Hà Lan, Ý…). 

Kiến trúc Romanesque giữ lại rất nhiều đặc điểm của phong cách La Mã, tiêu biểu là vòm có đầu tròn. Bên cạnh đó, Romanesque cũng phát triển rất nhiều đặc trưng cho riêng mình..

Tại miền Nam nước Pháp, Ý và Tây Ban Nha, Romanesque là phong cách đầu tiên lan rộng toàn bộ châu Âu công giáo. Lối kiến trúc này cũng chịu sự ảnh hưởng của nghệ thuật Byzantine, đặc biệt là hội họa. Tất cả những yếu tố trên đã góp phần tạo nên sự sáng tạo và tính mạch lạc cao trong kiến trúc Romanesque.

Đặc điểm của kiến trúc Romanesque thời kỳ đầu

Phong cách Romanesque có những đặc điểm riêng biệt, dễ phân biệt. Chúng ta có thể nhìn nhận được phong cách thông qua một số đặc điểm như sau:

• Kiến trúc này nằm trong một số khu vực của biên giới Đế quốc La Mã trước đây. Do đó Romanesque chịu ảnh hưởng của kiến trúc La Mã và kiến trúc Byzantine.
• Số lượng công trình kiến trúc không nhiều, nằm rải rác ở các địa phương, các quốc gia.
•  Kiến trúc này phần lớn là những công trình như nhà thờ, tu viện hay nhà ở mang tính phòng thủ của giai cấp phong kiến trước đây. Do đó, tính đa dạng của Romanesque không nhiều.
• Quy mô các công trình không lớn và không quá cầu kỳ như kiến trúc La Mã cổ đại. Chủ yếu mặt ngoài của các công trình thô ráp, ít trang trí, kiến trúc nhìn nặng nề, cửa sổ và cửa đi có kích thước nhỏ.
• Kết cấu trong giai đoạn này của kiến trúc Romanesque: sử dụng cuốn cửa trụ, vòm nôi, vòm bán cầu. Những loại mái vòm này được làm bằng đá, tuy nhiên kỹ thuật còn nhiều hạn chế. Do đó bề mặt của kiến trúc thường chỉ là hình vuông, hình tròn hay hình chữ thập La tinh.
• Những nhà thờ theo kiến trúc Romanesque thường nổi bật bởi những tháp cao ở phía Tây. Tháp có hình trụ tròn hoặc có thể là dáng hình học. Ngoài ra, bàn thờ sẽ được đặc ở phía đông, hướng về Jerusalem; trong khi đó, tầng hầm mộ được đặt bên dưới.

Điêu khắc và kiến trúc Romanesque

Sau khi đế chế Tây La Mã sụp đổ, truyền thống điêu khắc các tác phẩm lớn bằng đá và đồng dường như đã biến mất. Tác phẩm điêu khắc lớn còn sót lại nổi tiếng nhất ở châu Âu – Proto-Romanesque chính là cây Thánh giá bằng gỗ. Kích thước của cây Thánh giá này lớn như người thật, được ủy quyền vào những năm 960 – 965, còn nguyên mẫu. Nó đã trở thành một hình tượng phổ biến. Từ thế kỉ 12, tác phẩm này được dựng trên một thanh xà bên dưới vòm cuốn. Cũng từ đây, nghệ thuật điêu khắc được hồi sinh mạnh mẽ.

Chủ đề điêu khắc

Hầu hết tác phẩm điêu khắc theo phong cách kiến trúc Romanesque đều là tượng hình và kinh thánh. Chúng ta có thể nhìn thấy được những chủ đề này ở các thủ đô gồm cảnh về sự sụp đổ và sáng tạo của con người. Hoặc chủ đề thể hiện thông qua những bộ phim về cuộc đời chúa Giêsu. 

Tu viện Santo Domingo de Silos (miền Bắc Tây Ban Nha) là ví dụ thực tế điển hình còn tồn tại gần như hoàn chỉnh. Ngoài ra, còn có tác phẩm điêu khắc trên phông chữ Tournai ở các nhà thờ miền Nam nước Anh, Pháp hay Bỉ cũng là hình ảnh tiêu biểu về chủ đề điêu khắc theo phong cách Romanesque.

Nguồn cảm hứng của tác phẩm điêu khắc

Những tác phẩm điêu khắc tượng hình theo phong cách Romanesque thường dựa trên hai nguồn cảm hứng. Đó chính là ánh sáng bản thảo và các tác phẩm điêu khắc quy mô nhỏ được làm bằng ngà voi cùng kim loại. 

Kiến trúc Romanesque và những tác phẩm tranh

Bản thảo được chiếu sáng của Romanesque

Bản thảo được chiếu sáng thời kì đầu của kiến trúc Romanesque ở Anh và miền Bắc nước Pháp, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của nghệ thuật Anglo – Saxon muộn. Ở miền Nam nước Pháp thì lại phụ thuộc nhiều hơn bởi lbelia. Từ thế kỷ 12 đã có chuyển động giao thoa giữa những nghệ thuật này, tuy nhiên phong cách Romanesque vẫn còn giữ được tính đặc trưng của mỗi khu vực.

Nghệ thuật tranh tường

Những bề mặt tường lớn và vòm mái cong theo kiến trúc Romanesque đã tạo nên điểm nhấn quan trọng cho nghệ thuật trang trí tranh tường. Tuy nhiên thật đáng tiếc, phần lớn những bức tranh tường đều bị phá hủy do ẩm ướt hoặc bị thay đổi, sơn lại… Anh, Pháp và cả Hà Lan, tranh tường bị phá hủy gần như đồng loạt hoặc bị mang đi quét vôi trắng trong các đợt biểu tình. Ở những quốc gia khác, chúng bị bỏ rơi do chiến tranh hoặc bị thay đổi.

Riêng Catalonia ở Tây Ban Nha đã mở chiến dịch cứu nghệ thuật tranh tường bằng cách chuyển những bức tranh đến bảo quản ở Barcelona, tạo ra bộ sưu tập nổi tiếng ở Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Catalonia.

Trên đây là một số thông tin bạn đọc có thể tìm hiểu về kiến trúc Romanesque. Lối kiến trúc mang phong cách mạnh mẽ trong cả điêu khắc lẫn hội họa. Nó là một nghệ thuật xứng đáng tìm kiếm.